Kısaca TAKBİ Projesi olarak adlandırılan “Türkiye’de Tarımsal Amaçlı Kooperatif Birliklerinin Güçlendirilmesine Yönelik Türk – Alman Kooperatif Birliklerinin İşbirliği Projesi” Türkiye’de Tarımsal amaçlı kooperatif birliklerinin kendi ortaklarının ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik hizmet kapasiteleri ve kalitesini arttırmak amacıyla 1 Nisan 2016 tarihinden itibaren uygulamaya konulmuştur. Projenin siyasi sahipleri Türkiye tarafından Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) ile Almanya tarafından Gıda ve Tarım Bakanlığı (BMEL)’dır.
TAKBİ Projesi, aşağıda belirtilen üç ana gerekçeye dayanarak planlanmış ve uygulamaya konulmuştur. a) Kooperatif modeli, Türkiye tarımında baskın olan küçük aile işletmelerinin rekabet güçlerini ve pazara uyum yeteneklerini arttırarak ülke ekonomisine katkılarını yükseltir. b) 2012’de yayınlanarak yürürlüğe konulan Türkiye Kooperatifçilik Strateji Belgesi ve Eylem Planı (TÜKOSEP) girişimci kooperatif modelini ön plana çıkarmıştır. c) Türkiye’de kooperatiflerin çoğunda ortaklara etkin hizmet sunmayı ve dünya pazarına uyumu güçleştiren yönetsel ve işleyiş sorunları mevcuttur.
Yukarıda belirtilen üç gerekçe esas alınarak planlanan projenin sonunda varılmak istenen nokta, işbirliği yapılan tarımsal amaçlı kooperatif birliklerinin şeffaf ve etkin bir yönetim yapısına kavuşması ve ortaklarının ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik etkin ve sürdürülebilir hizmet sunacak seviyeye erişmesidir. Diğer bir deyişle, projede bir yandan kooperatif birliklerinin yapısal ve işleyiş bakımından iyileşmesi, diğer yandan da ortaklarına daha kaliteli ve faydalı hizmet sunacak kapasiteye erişmesi amaçlanmaktadır.
Projede beklenen sonuçlar veya hedefler kısaca şu şekilde tanımlanmıştır:
1. Tarımsal amaçlı kooperatif merkez birlikleri etkin, şeffaf, işletmecilik ve iyi yönetişim gereklerine uygun yönetime sahiptir.
2. Tarımsal amaçlı kooperatif birlikleri ortaklarına yönelik yönetim, personel gelişimi ve denetim ile ilgili eğitim ve danışmanlık sistemleri geliştirmiş ve bunları ortaklarına sunmaktadır.
3. Tarımsal amaçlı kooperatifler arasında ulusal ve bölgesel düzeyde işbirliği, işbirliği ağları ve ortak girişimler geliştirilmiş ve dolayısıyla ortaklara sürdürülebilir hizmet sunma imkânları arttırılmıştır.
Proje amacı ve hedeflerine erişebilmek için yapılması öngörülen ana faaliyetler üç başlık altında toplanabilir.
a. Projeyi yürüten tarafların temsilcilerinden oluşan bir çalışma grubu (ÇG) aracılığıyla yönetimin iyileştirilmesi ve işbirliği olanaklarının arttırılmasına yönelik bir stratejinin geliştirilmesi ve uygulanması
b. Projede yer alan kooperatif birliklerinin uzmanları ve yöneticilerine danışmanlık, koçluk ve eğitim hizmetlerinin verilmesi
c. Kooperatif birlikleri yetkililerine yurtiçi ve yurtdışında işbirliği, işbirliği ağları ve ortak girişimler geliştirmede rehberlik ve danışmanlık hizmeti sunulması
Alman Gıda ve Tarım Bakanlığı (BMEL), TAKBİ Projesinin uygulanmasından DGRV (Alman Kooperatifleri Konfederasyonu)’yi görevlendirmiştir. Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) adına Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM) ve tarımsal amaçlı kooperatif merkez birlikleriyle yapılan ön çalışmalar sonunda Hayvancılık Kooperatifleri Merkez Birliği (HAY-KOOP), Köy Kalkınma Kooperatifleri Merkez Birliği (KÖY-KOOP) ve Tarım Kooperatifleri Merkez Birliği (TARIM-KOOP)’nin projede uygulama ortağı (tarafı) olarak yer alması kararlaştırılmıştır. Ayrıca, projenin merkezinin Ankara’da olması ve Ankara’nın yanı sıra Çanakkale, Balıkesir, Burdur ve Denizli’de uygulanması öngörülmüştür. Amasya’da Merzifon İlçesinde faaliyet gösteren bir kadın girişimcileri kooperatifi de bu projenin kapsamı içinde değerlendirilmiştir.
Projenin uygulama ortakları arasında Proje Uygulama Sözleşmesi (PUS) Ağustos 2016’da imzalanmıştır. DGRV, HAY-KOOP, KÖY-KOOP ve TARIM-KOOP merkez birlikleri ile Balıkesir HAY-KOOP, Burdur KÖY-KOOP, Çanakkale TARIM-KOOP ve Denizli HAY-KOOP temsilcileri tarafından imzalanan PUS ile taraflar projenin uygulanması konusunda karşılıklı taahhütlerde bulunmuşlardır. PUS’a göre DGRV proje süresince Almanya’da ikamet eden bir proje lideri, Ankara’da ikamet eden bir proje koordinatörü, Antalya’da ikamet edip Denizli ve Burdur illerine hizmet sunacak bir yerel uzmanı ve Çanakkale’de ikamet edip Çanakkale ve Balıkesir illerine hizmet edecek bir yerel uzmanın görevlendirecektir. Bunların dışında, proje çalışmalarında ihtiyaç duyulan konularda kısa süreli yerel ve yabancı uzmanlar da görevlendirecektir. DGRV görevlendirdiği personelin masraflarının tamamı ile proje kapsamında gerçekleştirilecek eğitim, danışmanlık, teknik gezi gibi etkinliklerin masraflarını bir seviyeye kadar üstlenecektir. Ayrıca, Ankara’da bir proje bürosunun hizmete sunulması ve bu büronun her türlü masrafının karşılanması taahhüt edilmiştir. Projeye katılan birlikler de proje süresince bir proje sorumlusu görevlendirmek, DGRV personeliyle işbirliği yapmak, projede alınan kararlara uymak ve gereklerini yerine getirmek ile yükümlü kılınmıştır.
Normal şartlarda TAKBİ Projesi 31 Mart 2019’da sona erecektir. Bununla birlikte, tarafların projeyi başarılı bulması ve karşılıklı uzlaşması halinde proje süresinin uzatılması söz konusu olabilecektir.
Burada bir kez daha vurgulanmasında yarar görülen nokta, TAKBİ Projesinde kararların tüm tarafların temsilcilerinin katılma hakkına sahip olduğu, her katılımcının hak ve sorumluluklarının eşit olduğu bir komisyon aracılığıyla ve uzlaşma esasına dayalı alınmasıdır. Çalışma grubu olarak adlandırılan ve kısaca ÇG olarak gösterilen bu komisyonun en geç üçer aylık aralıklarla ve gündemli toplanması öngörülmüştür. Kooperatifçiliği geliştirmek amacıyla uygulamaya konulan bir projede katılımcılık, eşitlik, dayanışma ve demokrasi gibi değerlere uygun olan bu yöntemin benimsenmesi son derece normaldir. Bu yöntemin işbirliği ve sorumluluk alma kültürünü de besleyeceği açıktır.
Mart 2019 tarihinde tamamlana proje tarafların isteği üzerine 3 yıl daha uzatılmıştır. Bu uzatmayla birlikte projede görev alana Merkez ve Bölge Birliklerinde tarafların isteği talebi doğrultusunda genişleme ve değişikliğe gidilmiştir. Buna göre; Tarım Kooperatifleri Merkez Birliği kendi isteğiyle projeden çıkmıştır. Proje çalışma illerine Bursa Tarım Kooperatifleri Birliği, Kastamonu Köykoop Birliği, Konya Haykoop Birliği ve Sakarya Haykoop Birliği eklenmiştir.
Çalışmaların Merkez Birliklerinin koordinesinde pilot illerde yürütülecektir.